FANC staat stil bij herdenking kernongeval Tsjernobyl

De wereld heeft drie grote nucleaire rampen gekend: bij Three Mile Island in de Verenigde Staten (1979), Tsjernobyl in Oekraïne (1986) en Fukushima in Japan (2011). Op 26 april – aanstaande zondag – herdenken we de kernramp van Tsjernobyl. Het zal dan precies 34 jaar geleden zijn dat reactor 4 van de kerncentrale ontplofte. In de dagen erna verspreidde zich een radioactieve wolk over een groot deel van Europa. Het gebied rond de centrale zal nog lang radioactief besmet zijn. Naar aanleiding van de HBO-reeks ‘Chernobyl’ en de documentairereeks ‘In de ban van Tsjernobyl’, die momenteel worden uitgezonden op Canvas, staat het FANC dit jaar nog eens extra stil bij wat er allemaal is veranderd sinds 26 april 1986, en dan in het bijzonder in ons land. Tsjernobyl was immers een echte eyeopener.

In België was de oprichting van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) een rechtstreeks gevolg van het ongeval in Tsjernobyl. Het FANC reguleert, inspecteert en controleert de nucleaire inrichtingen in ons land en beschermt zo mens en milieu tegen de gevaren van ioniserende straling.

Na Tsjernobyl is ook de WANO (World Association of Nuclear Operators) opgericht. In die groep zijn eigenaars en uitbaters van kerncentrales van over de hele wereld verenigd. Via WANO is de informatie-uitwisseling tussen landen sterk verbeterd. Hun doel is gelijkaardige ongevallen in de toekomst te voorkomen.

Daarnaast werd in ons land het TELERAD-systeem in gebruik genomen. Dat is een netwerk van maar liefst 250 meetstations over heel België dat continu de radioactiviteit opvolgt. Alle meetpunten van het netwerk zijn verbonden met een centraal systeem dat automatisch wordt gealarmeerd als er abnormale verhogingen van de radioactiviteit worden gedetecteerd die een mogelijk gevaar vormen voor de volksgezondheid. Het FANC volgt de meetwaarden de klok rond op en publiceert die ook in real time op de website www.telerad.be. Als er door een incident in binnen- of buitenland concentraties aan radioactieve stoffen in lucht of water met een impact voor onze gezondheid te vinden zouden zijn, dan zou het FANC die meteen detecteren. Dat laat ons toe om snel maatregelen te treffen indien nodig.

Er gebeuren daarnaast ook regelmatig staalnames en analyses op het terrein, in samenwerking met het SCK CEN (Studiecentrum voor Kernenergie in Mol) en het IRE (Nationaal Instituut voor Radio-elementen in Fleurus).

In 1990 werd ook de internationale INES-schaal (International Nuclear and Radiological Event Scale) ontwikkeld. Die dient om de ernst van nucleaire incidenten te duiden. Het FANC publiceert
de incidenten in België van de laatste 12 maanden op zijn website.

Ook het Nationaal Crisiscentrum werd opgericht (in 1988) in de nasleep van een aantal gebeurtenissen, waaronder het kernongeval in Tsjernobyl, en in 1991 kwam er een eerste nucleair noodplan, met een wettelijke basis. Het Nationaal Crisiscentrum, het FANC en zijn technisch filiaal Bel V werken nauw samen en ontwikkelden in 2018 samen de meest recente update van het nucleair en radiologisch noodplan. Uiteraard wordt er in de eerste plaats preventief gewerkt. Het beste noodplan is immers datgene dat je nooit hoeft te gebruiken. Maar mocht het toch tot een crisissituatie komen, dan nemen de deskundigen van het FANC deel aan verschillende essentiële activiteiten van de expertgroepen die samenkomen bij de afkondiging van het noodplan. Het FANC coördineert de evaluatiecel en de meetcel op het terrein. In de evaluatiecel evalueren de experten de toestand op radiologisch, technisch en meteorologisch vlak om een advies te kunnen geven over beschermingsmaatregelen voor de bevolking, het leefmilieu en de voedselketen. De meetcel schakelt alle mogelijke menselijke en materiële middelen in om de radiologische besmetting van een gebied door radioactieve stoffen te karakteriseren. Hun meetresultaten gaan naar het crisiscentrum, waar de nucleaire specialisten ze analyseren en interpreteren. Het FANC maakt ook deel uit van de informatiecel, die zorgt voor de crisiscommunicatie naar de media en de bevolking.

Er bestaan ook allerlei conventies met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) die ervoor zorgen dat de lidstaten een beroep kunnen doen op de andere lidstaten voor hulp in geval van een noodsituatie.

HET BESTE NOODPLAN IS DATGENE DAT JE NOOIT HOEFT TE GEBRUIKEN

Het nulrisico bestaat niet, net zoals in andere sectoren. De hoge veiligheidseisen voor de installaties, de gedetailleerde procedures en de aandacht voor een goede veiligheidscultuur blijven noodzakelijke elementen om de veiligheid van de Belgische kerncentrales te verzekeren. Er gaat ook veel aandacht naar de voortdurende verbetering van de werkprocessen en de installaties om de veiligheid verder te verhogen. Daarnaast worden op regelmatige basis in de verschillende installaties noodplanoefeningen georganiseerd om de waakzaamheid van het personeel en de effectiviteit van de procedures te testen en indien nodig te verbeteren.

Ook naar aanleiding van Fukushima werden in de Europese landen extra veiligheidsmaatregelen ingevoerd. Vanaf 2011 werden weerstandstesten uitgevoerd, de zogenaamde stresstests.
Die hebben ook in België tot een verdere versterking van de veiligheidsmaatregelen geleid. Zo werd in Tihange bijvoorbeeld een overstromingsmuur gebouwd, omdat de kerncentrale zich in de vallei van de Maas bevindt. Het FANC heeft de veiligheidseisen in België trouwens nog hoger gelegd dan de Europese normen. Belgische kernreactoren moeten niet enkel bestand zijn tegen aardbevingen en overstromingen, maar ook tegen blikseminslagen, bosbranden, elektriciteitspannes, gasontploffingen, cyberaanvallen, enzovoort.

De Belgische kerncentrales worden bovendien om de tien jaar onderworpen aan een veiligheidsevaluatie, waarbij de uitbater van de centrales moet aantonen dat de reactoren voldoen aan de regels en normen die op dat moment internationaal van kracht zijn. In de nucleaire sector worden er bovendien regelmatig peerreviews gehouden tussen verschillende landen, om de wettelijke kaders en de prestaties van de uitbaters op het gebied van nucleaire veiligheid continu aan elkaar te toetsen en te evalueren.

De wereld heeft dus heel wat lessen getrokken uit het ongeval in Tsjernobyl. 34 jaar na de kernramp leeft de herinnering nog heel erg voort. En gelukkig maar, want zo blijven we beseffen hoe belangrijk het is om mens en leefmilieu te beschermen tegen de gevaren van ioniserende straling. Het FANC en al zijn nationale en internationale partners blijven zich daar dan ook met veel overtuiging voor inzetten.