Bemonsteringsprogramma in de praktijk

Om optimaal op deze missies in te spelen, past het bemonsteringsprogramma zich aan de lokale specificiteit van het Belgische grondgebied aan. Het monitoringnetwerk bestaat dus uit een reeks zones, locaties waar periodiek monsters worden genomen om hun radioactiviteit te meten. Voor elk van deze zones wordt de lijst van gezochte radionucliden, de frequenties en de locaties van de monsters aangepast aan de soorten installaties die aanwezig zijn op de nucleaire sites, aan het soort praktijken of zelfs aan de meer specifieke aard van sommige ervan. Deze gebieden zijn:

  • Het gebied rond de nucleaire site van Tihange (kerncentrale van Tihange; site van klasse 1);
  • Het gebied rond de nucleaire site van Fleurus (IRE; klasse 1 site);
  • Het Belgisch grondgebied rond de Franse nucleaire site van Chooz (kerncentrale Chooz; klasse 1 site);
  • Het gebied rond de nucleaire site van Mol-Dessel (SCKCEN, Belgoprocess 1 en 2;  klasse 1 sites);
  • Het gebied rond de nucleaire site van Doel (kerncentrale van Doel; site van klasse 1);
  • Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (de referentiezone);
  • De Belgische kuststreek.

Op deze gebieden analyseert het bemonsteringsprogramma met name:

  • de atmosfeer door bemonstering van luchtstof en/of oppervlakteafzettingen (tankcollectoren met gekend oppervlak dat een dunne waterfilm bevat om de kleine deeltjes op te vangen (droge afzetting) of door uitwassing door regen op te vangen (natte afzetting).
  • blijvende graslandbodems en/of landbouwbodems en productie van landbouwgewassen (rond Chooz). Radiocontaminatie van bodems is voornamelijk te wijten aan de fall-out van radioactief materiaal in de atmosfeer (vaak geassocieerd met zeer fijne deeltjes of aërosolen) door droge of natte depositie (uitspoeling van de atmosfeer door regen).
  • wateren, sedimenten van rivieren of mariene omgevingen, alsook zoetwater- en zeefauna (tweekleppige dieren, garnalen en vissen) en aquatische flora (zoet waterplanten en mossen, mariene algen), die bio-indicatoren zijn voor de aanwezigheid van radioactiviteit.
  • melk van lokale melkveebedrijven/boerderijen. De voor bemonstering geselecteerde zuivelfabrieken bevinden zich in een straal van de kerncentrales (20 km), afhankelijk van de omvang van hun productie. Ze integreren praktisch de hele melkproductie in de regio. De geselecteerde boerderijen bevinden zich in de as van de heersende winden nabij nucleaire sites.
  • voedingsmiddelen: vis, vlees, fruit en groenten door middel van eenmalige maar gevarieerde monsters van producten bestemd voor consumptie aangekocht in winkels, markten, slachthuizen en vishandels (steekproeven genomen op een aantal markten en retailers in Wallonië, Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Radiologische analyses worden ook uitgevoerd door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV), dat zich in het bijzonder richt op de grensposten voor invoer uit niet-Europese landen, douaneagentschappen, slachthuizen, boerderijen, magazijnen, fabrikanten en groothandelaren, enz. De controleposten zijn toegankelijk voor dit agentschap als onderdeel van zijn missies.
  • controlemaaltijden/gemengde diëten (stalen verzameld in kantines en restaurants gelegen in Wallonië, Vlaanderen en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest).
  • drinkwater (geanalyseerd in elke provincie en in Brussel).

Het bemonsteringsprogramma meet ook de radioactieve vloeibare effluenten zelf die door nucleaire installaties in het milieu worden geloosd. Deze monsters worden genomen door de exploitant van de nucleaire site en door de laboratoria die de analyses voor dit programma uitvoeren. Zo worden de effluenten van de kerncentrales van Doel en Tihange alsook die van de site van Mol-Dessel (inclusief Belgoprocess 2 - installatie voor de verwerking van vloeibaar radioactief afval - en FBFC die momenteel worden ontmanteld) geanalyseerd.

Overzichtstabellen met de lijst van de gezochte radionucliden, de locatie en de frequentie van de monsters zijn hieronder voor elke zone beschikbaar. Ook wordt een uitgebreidere toelichting gegeven over de analyses van de voedselketen.

1. Het gebied rond de nucleaire site van Tihange

Het programma houdt toezicht op de lozingen die worden uitgestoten door de 3 reactoren van de kerncentrale van Tihange, gelegen langs de Maas tussen Hoei en Ampsin, evenals door verschillende grote agglomeraties (Namen, Luik) waaronder veel ziekenhuizen of onderzoekscentra (Tabel 1). De Maas wordt ook vervuild door zijn zijrivier, de Samber.

Bepaalde radionucliden worden toegevoegd aan de lijsten met te zoeken radionucliden. Zo wordt jodium (131I) ook geanalyseerd in het Maaswater, omdat het afkomstig kan zijn van afvalwater van ziekenhuizen in de grote steden langs deze rivier. Daarnaast worden natuurlijke "controle" radionucliden geanalyseerd zoals 7Be (kosmogeen) of 40K, dat overal in de omgeving en in het menselijk lichaam aanwezig is (ongeveer 60 tot 70 Bq/kg).

2. Het gebied rond de nucleaire site van Fleurus

Het programma volgt de lozingen op van de nucleaire site van Fleurus (IRE) en door verschillende grote agglomeraties zoals Charleroi, doorkruist door de Samber, die veel ziekenhuizen of onderzoekscentra omvat (Tabel 2).

Het programma controleert specifiek jodium (131I) in dit gebied wegens de nabije aanwezigheid van het IRE en dat door deze site wordt geproduceerd en kan worden vrijgegeven. Jodium wordt ook geanalyseerd in alles wat met de Samber te maken heeft, omdat het afkomstig kan zijn van afvalwater van ziekenhuizen in Charleroi. Er wordt ook gezocht naar natuurlijke "controle" radionucliden zoals 7Be of zelfs 40K.

3. Het Belgisch grondgebied rond de Franse nucleaire site van Chooz

Het programma volgt de uitstoot van de Franse kerncentrale Chooz en de mogelijke impact op het Belgisch grondgebied op (Tabel 3). Rondom de laars van Givet, op het Belgisch grondgebied, beoogt een uitgebreide bodemcontrole de goede radiologische toestand van de landbouwgebieden en hun plantaardige productie te verifiëren. Deze controle maakt deel uit van het Frans-Belgische akkoord over de kerncentrale van Chooz en de uitwisseling van informatie bij incidenten of ongevallen.

Net als in de andere gebieden worden ook natuurlijke “controle”-radionucliden zoals 7Be of 40K geanalyseerd.

4. Het gebied rond de nucleaire site van Mol-Dessel

Het programma volgt de lozingen op van de nucleaire site van Mol-Dessel, die het onderzoekscentrum SCKCEN herbergt en Belgoprocess, verantwoordelijk voor de behandeling en opslag van radioactief afval van kerncentrales, de industriële sector, ziekenhuizen, laboratoria en ontmantelingswerkzaamheden (Tabel 4).

Er wordt ook gezocht naar aanvullende radionucliden. In de Molse Nete: 234,235,238U en transurane isotopen (238,(239 + 240)Pu, 241Am) naast de gebruikelijke reeks gammastralers (splijtings- en activeringsproducten inclusief radiocesiums) omdat deze waterstroom vloeibare lozingen ontvangt van de nucleaire installaties van de site van Mol-Dessel via de verwerkingsinstallaties voor vloeibaar afval van Belgoprocess 2. In de Nete- en Demerbekkens: 226Ra omdat deze rivieren het water afvoeren van de Grote Laak en Winterbeek waar de voedselfosfaatfabriek van Tessenderlo (NORM-industrie) haar met 226Ra verrijkte proceswater loosde. Natuurlijke “controle” radionucliden zoals 7Be of 40K worden ook geanalyseerd.

5. Het gebied rond de nucleaire site van Doel 

Het programma monitort de lozingen van de 4 reactoren van de nucleaire site van Doel, gelegen langs de Schelde, nabij Antwerpen, alsook de lozingen die worden uitgestoten door grote agglomeraties zoals Antwerpen, dat veel ziekenhuizen en onderzoekscentra omvat (Tabel 5).
Er wordt ook gezocht naar aanvullende radionucliden. Jodium (131I) wordt geanalyseerd in het water van de Schelde omdat het afkomstig kan zijn uit het afvalwater van ziekenhuizen in steden als Antwerpen. In monsters van aquatische flora en fauna (garnalen, mosselen, algen): 234,235,238U en transuranen (238,(239+240)Pu, 241Am) naast de gebruikelijke reeks gammastralers (inclusief radiocesiums), 90Sr, 99Tc en organische 3H als markers van de activiteiten van de nucleaire industrie (kerncentrales en opwerkingsfabrieken in La Hague (Frankrijk) en Sellafield (Verenigd Koninkrijk)). Natuurlijke “controle” radionucliden zoals 7Be of 40K worden ook geanalyseerd.

6. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Het programma houdt toezicht op het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als referentiegebied voor het Belgische grondgebied. Het doel is immers om periodiek monsters te nemen die niet worden beïnvloed door mogelijke lozingen van kunstmatige en / of natuurlijke radioactiviteit die door mensen wordt gecreëerd bij hun activiteiten op het hele grondgebied. Daarnaast maakt de hoge bevolkingsdichtheid (1/10 van de totale bevolking van België) het ook een interessant representatief gebied. (Tabel 6).

7. De Belgische kuststreek

Het programma houdt toezicht op de Noordzee, die vloeibare lozingen ontvangt van verschillende nucleaire sites (Franse kerncentrales in Gravelines, gelegen nabij de zee tussen Calais en Duinkerken, Paluel en Flamanville, Engelse kerncentrales in Dungeness, Bradwell en Sizewell, de opwerkingsfabriek La Hague (Frankrijk) en Sellafield (Verenigd Koninkrijk)) en niet-nucleair sites (ziekenhuizen en onderzoekscentra in grote stedelijke gebieden). De Noordzee is ook de culminatie van verschillende rivieren die zelf radioactief afvalwater ontvangen van nucleaire sites (Chooz, Tihange, Doel, Fleurus en Mol-Dessel) zoals de Maas of de Schelde. Dit is de reden waarom de Noordzee nauwlettend wordt gevolgd door de oeverlanden (Tabel 7).

Legende: 3H = tritium; 7Be = beryllium-7; 14C = koolstof-14; 40K = kalium-40; 51Cr = chroom-51; 54Mn = mangaan-54; (57)-58-60Co = kobalt-57(-58, -60); 59Fe = ijzer-59; 65Zn = zink-65; 90Sr = strontium-90; 95Nb = niobium-95; 95Zr = zirkonium-95; 99Tc = technecium-99; 134-137Cs = cesium-134(-137); 103-106Ru = ruthenium-103(-106); 141-144Ce = cerium-141(-144); 131I = jodium-131; 110mAg = metastabiel zilver-110; 113Sn = tin-113; 123mTe = metastabiel tellurium-123; 124-125Sb = antimoon-124(-125); 226-228Ra = radium-226(-228); 228Th = thorium-228; 234-235-238U = uranium-234(-235,-238); 238-(239+240) Pu = plutonium-238(-239+240); 241Am = americium-241.

Voor meer informatie over radioactieve lozingen:

 

Laatst aangepast op: 20/04/2021