Wetgevende benaderingen verbreden het begrip radiologisch toezicht van het leefmilieu naar de bescherming van het milieu zelf, naast dat van de mens, en dit met inbegrip van al zijn componenten, waaronder het mariene milieu. Om dit te doen, wijken we af van het begrip dosis - waarmee rekening wordt gehouden bij stralingsbescherming - en vervangen we het door radionuclideconcentratie bepaald door een groot aantal metingen die vele staalnames van verschillende omgevingscomponenten worden uitgevoerd (lucht, oppervlakte- en drinkwater, bodem, fauna, flora en producten van de voedselketen).
Zo wordt het radiologisch toezicht op het Belgische grondgebied op drie complementaire manieren uitgevoerd:
- een bemonsteringsprogramma dat is gebaseerd op talrijke periodieke monsters van de verschillende voorgenoemde leefmilieucomponenten over het hele grondgebied, en in het bijzonder rond nucleaire sites, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Belgische kust, gevolgd door radioactiviteitsanalyses;
- een NORM-bemonsteringsprogramma dat ook is gebaseerd op talrijke monsters maar in het bijzonder gericht zijn op bepaalde niet-nucleaire industriële sites, stortplaatsen en bouwmaterialen die allemaal een verhoogde natuurlijke radioactiviteit hebben;
- Een automatisch TELERAD-netwerk dat continu dosistempo meet op talrijke vaste punten.
Dit toezicht bestrijkt het hele grondgebied en maakt het mogelijk de blootstelling van de bevolking te volgen volgens haar verschillende mogelijke blootstellingsroutes. Figuur 1 legt de blootstellingsroutes uit en laat zien dat natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit in het milieu circuleert, van het ene compartiment naar het andere gaat en uiteindelijk de mens bereikt door inademing, ingestie of besmetting door droge of natte afzetting (regen, aerosol, stof). Het is dus kwestie van ervoor te zorgen dat de verschillende activiteiten die op het Belgische grondgebied radioactiviteit genereren de wettelijke limieten van de regelgeving niet overschrijden.
Afhankelijk van de chemische aard, zal deze radioactiviteit meer of minder geconcentreerd zijn in bepaalde compartimenten, zoals bijvoorbeeld in kleisoorten (bestanddelen van bodems, sedimenten) voor de radiocesiums die de beweging van kalium 'volgt' die wordt beschouwd als hun ''chemisch analoog”. Bij dieren hebben radiocesiums de neiging zich te concentreren in spieren (vlees). Radiostrontium volgt calcium – zijn chemisch analoog - en accumuleert in de botstructuren van levende wezens. Figuur 2 illustreert de weg die radioactiviteit kan volgen voor besmetting van de voedselketen en deze van de mens. Radiologische monitoring zal gericht zijn op de monitoring van de belangrijkste routes van mogelijke verontreiniging van het milieu (stroomgebieden en maritieme zone) en die van directe menselijke besmetting (voedselketen).
Figuur 2. Route van radioactiviteit die uiteindelijk de voedselketen en de mens zal besmetten
Om te voldoen aan zijn primaire missie, het controleren en beschermen van de bevolking en het leefmilieu, heeft het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) zijn toezichtsprogramma van het grondgebied ontwikkeld dat rekening houdt met de Belgische nucleaire sites en die van zijn buurlanden, maar ook met verzoeken en eisen van internationale instellingen en verdragen die België onderschrijft.
Meer info:
Transparantie en informatie van het publiek
De wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur bepaalt het algemeen kader voor de toegang van het publiek tot bestuursdocumenten die door een federale administratieve overheid worden bewaard. Behalve bij uitzonderingen, voorziet de wet dat ‘eenieder elk bestuursdocument ter plaatse kan inzien, dienomtrent uitleg kan krijgen en mededeling in afschrift ervan kan ontvangen.
De wet van 15 april 1994 houdende oprichting van het FANC, definieert meer specifiek de informatieopdrachten t.a.v. het publiek die aan het Agentschap binnen zijn bevoegdheidsgebied zijn opgelegd. Volgens de termen van de wet is het Agentschap belast met de verspreiding van neutrale en objectieve informatie op nucleair gebied. Het Agentschap zorgt tevens voor het overbrengen van technische informatie inzake nucleaire veiligheid en stralingsbescherming.
De wet van 5 augustus 2006 betreffende de toegang van het publiek tot milieu-informatie herbevestigt deze wil tot transparantie en breidt deze uit tot alle activiteitengebieden, inbegrepen buiten de nucleaire sector. De wet kent aan alle federale overheidsdiensten en instellingen van openbaar nut 12 die onderworpen zijn aan het gezag, de controle of het toezicht van de federale overheid, actieve informatieopdrachten t.a.v. het publiek toe op het gebied van het leefmilieu binnen hun respectieve bevoegdheidsgebieden..
Verslagen van het radiologisch toezicht in België
Sinds zijn oprichting neemt het FANC actief deel aan het informeren van de bevolking over de nucleaire veiligheid en de stralingsbescherming. De publicatie van een jaarverslag over het radiologisch toezicht draagt bij tot de verwezenlijking van deze doelstelling. Dit verslag bevat een samenvatting van de resultaten die zijn verkregen in het kader van het radiologisch toezicht op het nationaal leefmilieu. Sinds 2020 bundelen ze de resultaten van het leefmilieutoezicht van het FANC met de gegevens over de lozingen van de grote nucleaire sites in ons land.